Kıssadan Hisse / Barry Unsworth

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından Haziran 2022’de yayımlanan Barry Unsworth’ün Kıssadan Hisse romanını Damla Göl Türkçeye çevirmiş. Orijinal baskı 1995’te yayımlanmış, kitabın adı ise “Morality Play”.

Türkiye’de İngilizce öğretmenliği de yapmış olan Barry Unsworth (1930-2012) daha önce bazı kitapları Türkçe olarak yayımlanmış Booker ödülü sahibi ünlü bir yazar. Kıssadan Hisse romanı da 1995 yılında Booker Ödülü Kısa Listesinde yer almış.

“Morality Play”, Ortaçağda oynanan bir drama türü imiş. Bu oyunların ana özelliği baş kahramanın şeytanlarca baştan çıkarılması, ahlaki açıdan tükenmesi ve sonunda da melekler tarafından kurtarılarak doğruya ulaşması. “Ahlak Oyunu” olarak çevirmektense Damla Göl’ün tercihi “Kıssadan Hisse” daha güzel. Belki romanın orijinal adıyla ilgili bir bilgilendirme verilebilirmiş, ancak kitabın kapağı da zaten dolaylı olarak bu açıklamayı içeriyor.

Şimdi Kıssadan Hisse‘nin konusuna geçelim: Şeytana uyup yasak aşk yaşayan bir papaz firar edip bir gezgin gibi yollara düşer. Açlık ve vebanın kol gezdiği taşrada gezerken yolu kendi gibi gezgin bir tiyatro topluluğuyla kesişir. Bu kesişmenin yer aldığı romanın başlangıç bölümü için yüksek gerilimli ve son derece çarpıcı bir açılış demek yanlış olmaz. Okurun soluğunu kesen bir ölüm sahnesi ve bu ölümü istemeden gören papazın korkusu…

Papazla gezgin tiyatrocular arasındaki çatışma papazın tiyatro grubuna katılması gibi beklenmedik bir sona ulaşsa da papazın tedirginliği sürer. Çünkü kaçak papazın başarısız olup grubun dışına itilmesi an meselesidir.

Grup geleneksel oyunları sahnelemeyi sürdürürken izleyicileri giderek azalır. Öyle ki konaklama giderlerini bile zor çıkarır duruma düşerler. Geldikleri son kasabada bir çocuğun öldürüldüğünü ve katilinin de hapiste olduğunu öğrenirler. Tiyatroculardan Martin’in aklına bir fikir gelir ve gezgin tiyatro ekibi bu karanlık cinayeti sahnelemeye karar verir. Henüz çocuk yeni öldürülmüşken cinayet soruşturması ile eş zamanlı olarak oyuncular kasabaya dağılır ve cinayetin nasıl ve neden işlendiğine ilişkin ipuçlarını toplayarak kasabadakilere cinayeti sahnelerler.

Roman giderek bir polisiye halini alıyor ve tiyatro ekibinin yaşam mücadelesiyle cinayet soruşturması iç içe geçiyor. Araştırmalar arttıkça cinayet bambaşka bir yöne evriliyor ve gerilim hiç düşmeden roman sonlanıyor.

Kıssadan Hisse, bir yazarın, özellikle de oyun yazarının çok ilgisini çekebilecek bir kurguya sahip. Herhalde her yazarın aklında “Nasıl bir konu bulup da okurların ilgisini çekebilirim?” sorusu vardır. Kitapta gerçeklere, güncel yaşama, yasaklara, bilinmeyene yaklaştıkça izleyicinin ilgisinin arttığı görülüyor. Klişelere, geleneklere, beylik sözlere döndükçe de izleyicinin ilgisi azalıyor. Günümüzde bile bir cinayet soruşturması ile eş zamanlı bir oyun sergilemek sanırım çok ilgi çekici olurdu. İzlemesem bile çoğu TV dizisinin güncel olayları konu ederek insanların ilgisini çekmeyi başardığını biliyorum. Ancak burada da akla başka bir soru geliyor: Bir oyun yazarı gazetenin üçüncü sayfasındaki haberleri konu eder ve bunlar üzerine saptamalarda bulunursa buradan özgün bir metin çıkabilir mi? Sanırım işin özü her durumda yazarın yarattığı karakterlere, diline ve olay örgüsünün izleyiciye nasıl sunulacağına dayanıyor. Diğer öğelerden yoksun olarak sadece izleyicinin ilgisini çekebilecek bir konu ile yetinilirse birkaç ay sonra bu metin demode olacaktır. Cinayet soruşturması tamamlanıp iş açığa çıktığında bu oyun da eski bir gazete ne kadar ilgi çekebilirse ancak o kadar ilgi çekecektir. O zaman buradaki izleyici ilgisinin zamandan bağımsız yani cinayet ile eş zamanlı bir sahnelemenin ötesinde bir nedeni olmalı. Romandan hareket edersek izleyicinin ilgisinin ana nedeni, oyunun cinayetin arka planına odaklanmış olması. İzleyicinin ilgisini çeken şey bir gün önce yaşadıklarının kendilerine sahnede sunuluyor olması değil, cinayeti işleyenlerin bu gücü nasıl elde ettikleri, nasıl kullandıkları ve kasabayı nasıl manipüle ettikleri. Bu da konunun güncel olmasından ziyade gerçekçi olması ve evrenselliğiyle ilgili. Biz yüzyıllar öncesine ait bir oyunu okurken günümüzdeki bir cinayet davası ile ne kadar benzeştiğini düşünebiliyor, karakterleri günümüzdeki kişilerin üstüne giydirebiliyor ve güçlülerin adaletini sorgulayabiliyoruz. Sanırım izleyicinin ilgisinin artmasının ana nedeni Ortaçağda geleneksel oyunlar oynayan bir tiyatro ekibinin ani bir kararla gerçekçiliğe yönelmesi diyebiliriz.

Kıssadan Hisse, gezici bir tiyatronun serüvenlerinin polisiye ile harmanlandığı, büyük bir keyifle okunabilecek bir roman. Damla Göl‘ün çevirisi çok başarılı. Bendeki kitap birinci basım olmasına karşın kitapta yazım yanlışı yok denecek kadar az. 206 sayfalık roman boyunca yalnızca 184. sayfada “geçmem gerekti” yerine “geçemem gerekti” diye bir not almışım. Belki bu hata da sonraki baskılarda giderilmiş olabilir. Çevirmenin, editörün ve düzeltmenin ellerine sağlık.

Çalakalem’de genel olarak beğendiğimiz kitapları yazmak istiyoruz. Ben bunun için İş Bankası Yayınları’nı okuyup yazmayı seviyorum. Notlar alıp yanlışları ayıklamaktansa kendimi kitabın akışına bırakabiliyorum.

Günümüz polisiye anlayışı ile bir Ortaçağ hikâyesini okumak isterseniz Barry Unsworth‘ün Kıssadan Hisse romanını kaçırmayın. Son sayfayı çevirdiğinizde yüzünüzde bir gülümseme kalacak. Tıpkı güzel bir masal okumuş gibi.